نویسنده: محمد علی قاسمی




 

تربیت، اقسام گوناگونی دارد که به شرح زیر می‌آید:

تربیت جسمی:

اسلام، به پرورش جسم کودک، اهمیت می‌دهد؛ تربیت بدنی و جسمی، یعنی: پرورش دادن کودک، به گونه‌ای که بتواند با توانایی کامل، کارهای خود را انجام دهد و در مقابل بیماری‌ها مقاوم باشد.
اسلام، ما را به بهره‌مندی از غذاها و نعمت‌های خوراکی مفید برای جسم و جان توصیه می‌کند و به پرورش‌هایی مثل تیراندازی، شنا و اسب سواری ترغیب می‌کند و سلامت جسم و جان را با برنامه‌ای منظم و به دور افراط و تفریط ارائه می‌نماید.
بنابراین، پدران، مادران و مربیان باید کودکان را به گونه‌ای تربیت نمایند که آنان نیروی جسمی خود را در راه صحیح به کار گیرند تا بتوانند، وظایف فردی و اجتماعی خود را انجام دهند.

تربیت عقلی:

اسلام، دین عقل و اندیشه است و برای پرورش عقل و خرد اهمیت زیادی قائل است از این رو، از پدران و مادران و مربیان می‌خواهد تا عقل و خرد کودک را پرورش دهند و آن را در مسیر درست قرار دهند. دین مبین اسلام، عقل را ارزشمندترین نیروی انسان معرفی می‌کند و از انسان می‌خواهد تا عقل خویش را در راه خیر و نیکی به کار گیرد؛ بنابراین، پدران و مادران و مربیان باید به تربیت و پرورش عقلی کودک توجهی ویژه نمایند و آن را نیک پرورش دهند.

تربیت روحی:

روح، کانون پرورش انسان را تشکیل می‌دهد؛ از این رو، اسلام عنایتی ویژه، به پرورش روح آدمی دارد و بهترین راه پرورش روح را در اتصال او با خدای متعال می‌داند. هرچه انسان به خدا نزدیک شود، روح او پرورش بهتری می‌یابد. پدران و مادران نیز باید در پرورش روحی کودکان خود بکوشند و با اتصال روح آنان به پاکی‌ها، زمینه‌ی پرورش روحی آنان را ایجاد نمایند.

تربیت عاطفی:

احساس و عاطفه، بر اساس تربیت، تقویت و یا تضعیف می‌شود. آن گاه که به مرحله‌ی عشق و محبت می‌رسد، باعث تحرّک و تلاش غیر قابل توصیف می‌گردد، دوست داشتن و محبت سبب می‌شود، انسان برای دستیابی به رضایت محبوب خود، تلاش و کوشش نماید.
فرزندان باید به گونه‌ای تربیت شوند که از عواطف و احساسات خود به صورت صحیح بهره گیرند. توجه به جنبه‌های عاطفی کودک، یکی از مهم‌ترین راه‌های شناخت تأثیرگذاری تربیت در کودک به شمار می‌آید.
عشق ورزیدن به دیگران و محبت بی‌شائبه، آن هم در چارچوب فرمان محبوب حقیقی - خداوند - روح انسان را پالایش می‌کند و به آسایش می‌رساند. از سوی دیگر بهره گیری از حسّ محبت و عشق کودک می‌تواند، راه تربیت او را هموار سازد و چگونگی کنترل دوستی و دشمنی را به او بیاموزد.
شیوه‌های صبر، کنترل خشم، ناراحتی، اقدامات و عکس العمل لازم در هنگام جلوه‌ی احساسات و ... به شیوه‌ی تربیتی کودک باز می‌گردد.
بررسی تربیت در زمینه‌ی احساس دوستی و دشمنی، ترس، حسد و بسیاری از عواطف دیگر، نیازمند نوشتن کتابی مستقل در این زمینه است.

تربیت معنوی و ایمانی:

سلامت و درستی عقیده، روح رسالت اسلام است. همه پیامبران و کتاب‌های آسمانی آمده‌اند تا نخست اعتقادات و سپس رفتار انسان را تصحیح نمایند. هر انسانی در هر سطح و جایگاهی که باشد، به همان اندازه که مفاهیم ایمانی را درست درک کند، شخصیت و روح او قوی‌تر و اراده‌ی محکم‌تر پیدا می‌کند؛ به گونه‌ای که کم کم می‌تواند، در برابر سختی‌ها، مشکلات و حوادث زندگی مقاوم‌تر عمل کند.
پدران، مادران و مربیان، باید به تربیت معنوی و ایمانی، اهمیت بیش‌تری بدهند؛ زیرا، این بخش از تربیت، زمینه ساز رشد و تکامل احساسات و عواطف، پاکیزگی روح و صفای باطن کودک می‌گردد و زیبایی‌های رفتار او را شکل می‌دهد؛ در نتیجه، از انواع بیماری‌های روانی، دل نگرانی‌ها و استرس در امان می‌ماند.
تربیت معنوی، ترس از گناه، تفکر در عظمت خداوند، آفرینش، التزام به فرمان‌ها و دستورهای الاهی را در کودک فراهم می‌آورد، تا نمونه‌ای از این آیه‌ی شریفه گردند:
(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ
) (1)؛
همانا مؤمنان واقعی کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده می‌شود، دل‌هایشان نرم می‌گردد و آن گاه که آیات او بر ایشان خوانده شود، ایمانشان را افزون نماید و آنان بر پروردگار خویش توکّل می‌نمایند.

تربیت عبادی:

عبادت، میوه اعتقاد است؛ اما، باید آموزش داده شود. اگرچه کودکان تکالیف ندارند، آماده سازی آنان برای گام نهادن به مرحله تکلیف و بلوغ ضرور است. عادت دادن و تربیت عبادی کودکان با روش‌های درست، آینده آنان را فراهم می‌سازد تا هیچ گاه از عبادت‌های واجب و حتی مستحب سرباز نزنند؛ البته، هر یک باید در زمان و با روش خاصی انجام گیرد.

تربیت اخلاقی:

اخلاق زیبا، رعایت آداب نیکو، از تربیت اخلاقی درست سرچشمه می‌گیرند؛ ارزش کودک به ادب او است و ادب فقط با تربیت صحیح، آشکار می‌گردد؛ از این رو، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
هیچ هدیه‌ای از طرف پدر و مادر برای کودکان خود بهتر از تربیت نیکو و خوب نیست. (2)
ویژگی‌هایی همچون: خوش اخلاقی، صداقت، راستگویی، برخورد زیبا، احترام به دیگران، خیر و برکت دنیا و سعادت آخرت کودک را فراهم می‌کنند.
حضرت امام خمینی (قدس سره) می‌فرماید:
بر ولی کودک لازم است که او را از آنچه موجب فساد اخلاقی می‌شود، محافظت نماید تا چه رسد به آن چه مضرّ به اعتقادات وی می‌باشد. (3)
حضرت آیت الله گلپایگانی نیز در این باره می‌فرماید:
والدین موظفند، کودکان خود را در جهت کسب اخلاق کریمه و آداب پسندیده تربیت نمایند و بر انجام کردار نیک و صفات مردانگی و کرامت عادت دهند و از آن چه به حال خود و دیگران مضرّ است، منع نمایند. (4)

تربیت اجتماعی:

شخص به گونه‌ای تربیت شود که بتواند رابطه‌ای درست و صحیح با افراد اجتماع داشته باشد. نگه داشتن حد و حدود، احترام به آنچه که حق دیگران است، درست برخورد کردن با هم سن و سالان و ... از مصادیق تربیت اجتماعی است که باید آموزش داده شوند و کودک بر اساس روش‌های درست در مسیر صحیح قرار گیرد.

تربیت جنسی:

پدر و مادر به صورت تدریجی، حکیمانه و با توجه به مراحل گوناگون رشد کودک و نوجوان، به تربیت جنسی کودک همت می‌گمارند. آداب اجازه خواستن برای ورود به اتاق یا منزل، محرم و نامحرمی، چگونه لباس پوشیدن، پرهیز از دیدن صحنه‌های تحریک آمیز و ... در زمره‌ی تربیت جنسی جای می‌گیرند.

پی‌نوشت‌ها:

1. انفال / 2 .
2. مستدرک الوسائل، ج 15، ص 165.
3. تحریر الوسیلة، ج 2، ص 13.
4. الدرّ المنضود، ج 2، ص 282.

منبع مقاله :
قاسمی، محمد علی، (1393) دوران طلایی تربیت، قم: نشر نورالزهرا (س)، چاپ پنجم